Prof. Dr. Ersin Karabacak: Benlisığırkuyruğu tipinin kuşağı yüksek tehdit altındadır

– Prof. Dr. Ersin Karabacak: Benlisığırkuyruğu çeşidinin jenerasyonu yüksek tehdit altındadır

Prof. Dr. Ersin Karabacak: Tipimiz hayli yüksek tehdit altında

Prof. Dr. Ersin Karabacak: Yok olmaya bir adım kalmış olan çeşit olarak karşımıza çıkıyor

ÇANAKKALE – Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ersin Karabacak, Türkiye’de yer alan 256 sığırkuyruğu çeşidinden birisi olan Verbascum hasbenli (benlisığırkuyruğu) cinsinin sadece Çanakkale’ye özgür bir çeşit olup, jenerasyonunun yüksek tehdit altında olduğunu söyledi.

Tarım ve Orman Bakanlığı ile Avrupa Birliği iş birliğinde, Türkiye’de kuşağı tükenmekte olan Hasbenli sığırkuyruğu bitkisi muhafaza altına alındı. Türkiye’de yer alan 256 sığırkuyruğu cinsinden birisi olan ve Çanakkale’ye mahsus bir bitki çeşidi olan Verbascum hasbenli’nin (benlisığırkuyruğu) kuşağı tehdit altında. Kayalık alanlarda yetişen bir tıp olan Verbascum Hasbenli benli sığırkuyruğu’nun tehditleri ortasında madencilik faaliyetleri, yenilenebilir güçler, hayvan otlatmaları yer alıyor.

Benlisığırkuyruğuna bitki tipinin kuşağının yok olmaması için, Avrupa Birliği ile Tabiat Muhafaza ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü tarafından yürütülen, ‘Yeni Bir Metodoloji çerçevesinde Türkiye’deki Kuşağı Tehlike Altındaki Cinsler İçin Hareket Planlarının Hazırlanması, Uygulanması ve İzlenmesi” projesi çerçevesinde çalışma başlatıldı. Geçtiğimiz hafta Çanakkale’de, Çanakkale’de Türkiye’deki kuşağı tehlike altındaki tipler için aksiyon planlarının hazırlanması, uygulanması ve izlenmesi projesi çerçevesinde ‘Benlisığırkuyruğu Aksiyon Planı Çalıştayı’ düzenlendi. Çalıştay sonrası, 2023 yılından itibaren 5 yıl mühletle benlisığırkuyruğu tipi izlenmeye alınacak. 5 yıl boyunca elde edilecek datalar çerçevesinde, benlisığırkuyruğu çeşidinin en işe yarayacağı, tabiattaki rolü ile tıbbın yararlı olabileceği alanlar tespit edilecek.

Projede yer alan ve benlisığırkuyruğu cinsinin saha çalışmalarında inceleyecek olan ÇOMÜ Fen Fakültesi Biyoloji Kısmı Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ersin Karabacak, “Türkiye’de yer alan 256 sığırkuyruğu çeşidinden birisi olan Verbascum hasbenli (benlisığırkuyruğu) çeşidinin sırf Çanakkale’ye özgür bir cins olup, kuşağının yüksek tehdit altında olduğunu belirterek, “Çünkü bulunduğu alanlar ekseriyetle kayalık alanlar ve bu kayalık alanlar haricinde öbür hiçbir yerde maalesef yaşayamıyor. Endemik bitki tipi sırf Çanakkale vilayet merkezi ile Bayramiç ve Çan ilçelerindeki çok sonlu bir bölgede birkaç köyde bulunuyor. Biz bu tipi incelediğimizde CR (Kritik Tehlikede) kategorisinde yer alıyor. Yani yok olmaya bir adım kalmış olan çeşit olarak karşımıza çıkıyor. Tehditleri ortasında madencilik faaliyetleri, yenilenebilir güçler, hayvan otlatmaları başta sayılabilir” dedi.

Benlisığırkuyruğuna bitki tipinin jenerasyonunun yok olmaması için Çanakkale’de bir çalıştay da düzenlendiğini kaydeden Öğretim Üyesi Prof. Dr. Ersin Karabacak, kelamlarına şöyle devam etti:

“Popülasyonlarında hayli zayıf olarak bulunmaktadır. Bununla ilgili olarak geçtiğimiz hafta bir Avrupa Birliği, Doğal Hayatı Müdafaa ve Ulusal Parklar Genel Müdürlüğü, Tehlikedeki Tipler Projesi işbirliğiyle bir çalıştay gerçekleştirdik. Bu çalıştayda tipi tehdit eden faktörler belirlendi. Bunlarla ilgili neler yapılabilir, tahlil teklifleri neler olabilir diye bunlar tartışıldı. Paydaşlarımız bu mevzuda ellerini taşların altına koydular. Bu çalıştayın sonucuna nazaran de, 2023 yılından itibaren başlayarak beş yıl mühletle bu tipi yerinde izleyeceğiz. Ne durumda olduğunu periyodik olarak takip edeceğiz. Umarım bu çalıştay ve izleme projesinin sonucunda tipi daha uygun popülasyonlara taşıyabiliriz. Olağan ki çeşidi birinci etapta tanımamız çok değerliydi. Zira tanımadığımız tipi muhafazanın pek bir yolu olmuyor. Tanınmayan hiçbir şey korunamaz. Bunun nelere yer olabileceği, ne işe yarayacağı, tabiattaki rolleri nelerdir bunları şimdi bilmiyoruz. Bunları bu proje çerçevesinde yeniden ortaya çıkartacağız. Tahminen de bu cinsin yararlı olabileceği alanlar vardır, bunları araştıracağız. Biz laboratuvarlarımıza şimdilik tohumlarını aldık. Tohumlarından çimlendirmeler yapıp doku kültürü ile bunları üretmeye çalışıyoruz. Doğal popülasyonlarına katkıda bulunmaya çalışıyoruz” dedi.

Benlisığırkuyruğu

Benlisığırkuyruğu, bilimsel ismi ile Verbascum hasbenlii, Kuzeybatı Anadolu’da sırf Çanakkale vilayetinde yayılış gösteren bir sığırkuyruğu cinsidir. Verbascum hasbenlii (Benlisığırkuyruğu) Scrophulariaceae (Sıracaotugiller) familyasına ilişkin olup 2012 yılında Prof. Dr. Zeki Aytaç ve Prof. Dr. Hayri Duman tarafından Çanakkale vilayetinden bilim dünyasına tanıtılmıştır. Bilimsel epiteti Gazi Üniversitesi’nden Prof. Dr. Abdullah Hasbenli’nin ismi onurlandırılmak için bu bitkiye verilmiştir. Türkçe bilimsel ismi ise hem Hasbenli soyadında bulunan hem de çiçeklerinde bulunan iki adet benekten ötürü “benlisığırkuyruğu” olarak türetilmiştir. Bitki bir yahut iki yıllık, 15-75 cm uzunluğunda, dik ya da yükselicidir, tabandan itibaren dallanma gösterir. Yaprakları 2-5 çiftli, lirat yahut yumurtamsı teleksi tiptedir. Çiçek durumu çok çiçeklidir, her taşıyıcı yaprak koltuğundan tek bir çiçek çıkar. Taç yapraklar sarı, tekerleksi, 12-15 mm çapında, iç kısmında göze misal iki adet morumsu benek bulunur. 4 adet verimli stameni bulunmaktadır. Kapsül meyve genişçe yumurtamsı ila küremsi formdadır. Mayıs-Temmuz ayları ortasında çiçeklenir. Haziran ve Ağustos ayları ortasında da meyveler olgunlaşır. Bulunduğu lokalitelerde, 250-950 m ortasında, meşe, karaçam ormanlarında ve açıklıklarındaki sırf metamorfik blok kayaların (kırmızı andezit) üzerinde yahut seyrek olarak kayaların tabanlarındaki toprak üzerinde de görülmektedir. Çanakkale’de çeşidin yayılış gösterdiği ve gösterebileceği iddia edilen noktalara arazi çalışması yapılmış ve sonucunda toplam 8 lokalitede tespit edilmiştir. Bu lokalitelerde yaklaşık 396 civarı ergin birey sayılmıştır. Verbascum hasbenlii sırf Çanakkale vilayetinde yayılış göstermekte olup CR (Kritik Tehlikede) kategorisinde yer alan lokal endemik bir cinstir. Madencilik faaliyetleri, rüzgar güç tribünleri ve güneş güç sistemleri (ruhsat aşamasında), yol üretimleri ve otlatma çeşidin popülasyonlarını dolaylı yahut direkt olarak etkileyen faktörlerdir. Ayrıyeten iklimdeki ısınma da, hayat yerinin zahmeti ile birleşerek cinsin biyolojisini olumsuz etkilemektedir.